مرکز درمان ناباروری دکتر دبیر اشرافی

زايمان طبيعي بدون درد

زايمان طبيعي بدون دردترویج زایمان طبیعی بدون درد مي تواند نقطه امیدی در افزایش زایمان طبیعی و کاستن از درخواست سزارین توسط مادران باردار باشد.
از طرف ديگر، نگرانی های موجود در زمینه احتمال افزایش سزارین با استفاده از روش هاي زایمان بی درد (به خصوص در مورد روش هاي بي حسي نخاعي مانند اپیدورال و اسپاينال)، باعث عدم تمايل برخي خانم هاي باردار براي استفاده از روش هاي كاهش درد جهت زايمان طبيعي مي باشد؛ كه اطلاع صحيح از عدم ارتباط بين اين دو مقوله، باعث برطرف شدن اين نگراني ها مي شود.
بطور کلی انجام زایمان بدون درد به دو روش دارویی و غیر دارویی امکان پذیر است.
روش های غیر دارویی شامل:
استفاده از روش سايكولوژيك يا رواني، روش psycho prophylaxis، استفاده از ھيپنوتيزم، ماساژ، تمرکز، موزیک، گیاه درمانی، طب سوزنی، تحریک الکتریکی پوست، ورزش، گرما، آب درمانی، زایمان در آب، انرژی درمانی و حضور همسر در اطاق زایمان است.
روش های دارویی شامل :
الف) بيھوشي موضعي Local Anesthesia
ب) روش سديشن يا sedative
ج) روش رژيونال
1. بلوك پودندال
2. اپيدورال مداوم با كاتتر
3. اسپاينال
د) استنشاق گاز انتونوکس (مخلوط 50% گازھاي نيتروكس اكسيد و اكسيژن به نام Entonox )

روش های غیر دارویی

استفاده از روش سايكولوژيك يا رواني: روش هاي سايكولوژيك جھت كمك به كاھش درد مادران در حين زايمان به كار مي روند كه شامل روش هاي ھيپنوتيزم و psycho prophylaxis (پيش رواني) است.

  • روش psycho prophylaxis : شايعترين نوع اين روش، لاماز Lamaze است. اين روش بر اساس تلقين مثبت و آموزش بيمار جھت كاھش ترس و اضطراب ناشي از مراحل زايمان است. بيمار به چيزي يا جايي نگاه خود را متمركز مي نمايد و بر شل كردن عضالت و ريتم تنفس خود در حالي كه به كلمات مربي گوش مي دهد تمركز مي كند. اين حركات موجب كاھش و مھار حسھاي دردناك ناشي از انقباض رحم مي گردد. شروع استفاده از اين روش بايد 6 ھفته قبل از زايمان باشد.

  • استفاده از ھيپنوتيزم : در اين روش ھنگام دردھاي زايماني بيمار تحت نظارت شخصي كه داراي مھارت لازم جھت ھيپنوتيزم است، ھيپنوتيزم گرديده و موجب احساس درد كمتر در حين زايمان مي گردد و در ضمن بيمار از عوارض سوء داروھا در امان خواھد بود.

زایمان در آب: یکی از انواع زایمان است که به منظور کاهش درد در آب انجام می‌شود. طرفداران این نوع زایمان معتقدند که زایمان در آب باعث درد کمتر و آرامش بیشتر در طول زایمان می‌شود. منتقدان هم استدلال می‌کنند که ایمنیِ زایمان در آب هنوز از نظر علمی اثبات نشده‌است و مشکلات بسیاری از جمله ایجاد عفونت در بدن مادر یا نوزاد و احتمال غرق شدن نوزاد در این روش به ثبت رسیده‌است.
روش انجام كار: در اتاق زایمان یک وان با طول یک و ۲۰ یا یک و ۵۰ با ارتفاع حدود ۷۵ سانتی متر با آب گرم حدود ۳۷ تا ۳۸ درجه پر می شود. هنگام قرار گرفتن بیمار در آب، نظر وی را درباره دمای آب می پرسند تا به خواسته او دمای آب تنظیم شود. همانند زایمان طبیعی به زن باردار آموزش زایمان در آب داده می شود. این کار یا از طریق شرکت در کلاس یا اطلاع رسانی پزشک به زوجین، انجام می شود تا آمادگی کامل پیدا کنند.
برخی از خانم ها ترجیح می دهند، با شروع دردهای زایمانی وارد آب شوند زیرا آب یک حالت بی وزنی ایجاد می کند و درد را کاهش می دهد. به طور کلی احساس درد در حالت زایمان فیزیولوژیکی طبیعی و در محیط خشک، فقط به لگن وارد می شود. درحالی که در آب این درد به تمام قسمت های بدن پراکنده می شود و در نتیجه زائو درد کمتری را تجربه می کند.
مزایای دیگر این روش این است که هنگامی که زائو، نوزاد را به دنیا می آورد به داروی کمتری نیاز دارد زیرا استروئید موجود این داروها برعکس عمل می کند اما در زایمان در آب این گونه نخواهد بود. از طرفی میزان برش هایی که برای خروج جنین انجام می دهیم در زایمان در آب کمتر است زیرا تمام عضلات لگن برای خروج جنین فشار وارد می کند و خروج جنین به آب راحت تر انجام می شود. از آن جا که در این روش زایمان بچه در آب به دنیا می آید، این ایراد وجود دارد که آب زیادی وارد ریه نوزاد می شود اما در صورت حضور کادر مجرب، آب وارد دهان نوزاد نمی شود.

روش Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation) TENS) : اين روش غير تھاجمي و بدون ضرر جھت كاھش درد است. در اين مورد از جريان مداوم الكتريسته جھت كاھش درد استفاده مي شود. دستگاه توسط الكترودي كه به پوست ناحيه كمر و پھلو مي چسبد به بيمار متصل مي شود. اين دستگاه ھمچنين باعث آزاد شدن ھورمون ھايي در بدن به نام آندروفين مي گردد كه كار آنھا كاھش درد مي باشد.

روش های دارویی
بيھوشي در زنان باردار با بيھوشي در ساير جراحي ھا متفاوت است، از اين لحاظ كه در اين حالت دو شخص درگير مي باشند: مادر و جنين او. از اين رو بايد حين بيھوشي زايمان مصلحت ھر دو فرد در نظر گرفته شود. مسئله مھم ديگر اين است كه زايمان يك امر غير قابل پيش بيني است و مي تواند از يك درد قابل تحمل و سريع تا شديد متغير باشد و از طرف ديگر تجربه درد در افراد مختلف از نظر نوع و شدت متفاوت است. در زايمان چند نوع روش مختلف بيھوشي به كار مي رود كه به صورت مستقل يا تواماَ به كار گرفته مي شود. روش ھاي شايع بيھوشي در طول زايمان شامل موارد زير مي باشد:
الف) بيھوشي موضعي Local Anesthesia
گفته شد از تزريق مواد بي حس كننده جھت در اين روش مطابق انچه كه قبلاً راحتي بيشتر در حين زايمان و ھمچنين بعد از زايمان جھت ترميم محل ھاي پارگي يا بريدگي استفاده مي گردد.
ب) روش سديشن يا sedative
از مخدرھا و آرام بخش ھا به صورت وريدي يا عضلاني استفاده مي گردد. مخدرھا موجب كاھش درد زايمان و آرام بخش ھا موجب كاھش اضطراب زايمان مي گردند.
ج) روش رژيونال:
1. بلوك پودندال: در اين روش ماده بي حسي در ناحيه پودندال تزريق مي گردد، به طوريكه موجب بي حسي در ناحيه واژن حين زايمان گرديده و درد زايمان را كاھش مي دهد.
2. اپيدورال و اسپاينال :
در اين روش‌ها با استفاده از يک سوزن استاندارد، داروي بيهوشي به فواصل مهره‌هاي ستون فقرات تزريق مي‌شود. اگر سوزن به فضاي نخاعي برسد و دارو در آن منطقه تزريق شود، اين روش نخاعي يا اسپاينال ناميده مي‌شود اما اگر سوزن به اين فضا نرسد و داروي تزريق شده وارد مايع مغزي نخاعي نشود، از روش اپيدورال استفاده شده است. از طرفي ميزان داروي بيهوشي در روش اول 5/1 تا 7/1 سي‌سي و در روش دوم 20 تا 30 سي‌سي خواهد بود.
به طور دقيق تر در روش اپيدورال ماده بي حسي درست در قسمت خارجي غالفي كه نخاع و مايع نخاعي را پوشانده (دور پرده دورا یا سخت شامه که اطراف نخاع را گرفته) در پشت و كمر تزريق مي گردد و سوزن وارد مايع نخاعي نمي گردد و بي حسي يا بي دردي حاصل را روش بي دردي اپيدورال گويند. اما در روش اسپاينال سوزن از غالف نخاع عبور كرده و وارد مايع نخاعي مي شود و در آن تزريق مي گردد. در اين روش سرعت شروع بي حسي نسبت به اپيدورال سريع تر است زيرا ماده بي حسي كاملاً نزديك به نخاع تزريق مي شود.
ممکن است ورود سوزن به پشت کمر کمی درد داشته باشد. به همين دليل پيش از ورود سوزن، معمولاً پوست ناحیه با یک تزریق کوچکتر بی حس می شود. ممکن است در زمان ورود نوک سوزن به اطراف نخاع یک حس شوک یا برق گرفتگی و یا گزگز در ناحیه کمر احساس شود.
در هنگام تزریق ماده بیحسی در کمر ممکن است یک احساس گرما در پاها بوجود آید. معمولاً بعد از بی حس شدن پاها بیمار احساس می کند پاهایش به او تعلق ندارند.

در ھر دو روش اسپاينال و اپيدورال جھت طولاني نمودن زمان بي حسي و يا بي دردي بعد از وارد كردن سوزن به داخل كمر، لوله بسيار نازكي به نام كاتتر را از داخل سوزن وارد محل مي كنند (كه در روش اسپاينال اين لوله وارد مايع نخاعي در درون غالف و در روش اپيدورال خارج غالف و مايع نخاعي مي گردد.) سپس سوزن را از روي اين لوله خارج نموده و لوله اي نرم و انعطاف پذير در اين محل براي تزريقات بعدي باقي مي ماند. به اين روش، روش اپيدورال يا اسپاينال با كاتتر و بي حسي و يا بي دردي حاصل از آن را بي دردي مداوم با كاتتر اپيدورال يا اسپاينال گويند.

روش انجام كار
برای انجام بی حسی اسپاینال یا اپیدورال بیمار بر روی تخت می نشیند یا بر روی یک شانه دراز می کشد. سپس متخصص بیهوشی سوزن بسیار باریکی را از پشت و پایین کمر وی به درون ستون فقرات برده و داروی بی حسی را در اطراف نخاع (در بي حسي اسپاینال) یا در بیرون از دورا یا سخت شامه) در بي حسي اپیدورال) تزریق می کند.
ورود سوزن به پشت کمر ممکن است کمی درد داشته باشد. پس قبل از ورود آن معمولاً پوست ناحیه با یک تزریق کوچکتر بی حس می شود. ممکن است در زمان ورود نوک سوزن به اطراف نخاع یک حس شوک یا برق گرفتگی و یا گزگز در ناحیه کمر احساس شود. در هنگام تزریق ماده بیحسی در کمر ممکن است یک احساس گرما در پاها بوجود آید. بعد از بیحس شدن پاها بیمار احساس میکند پاهایش به او تعلق ندارند.عمل جراحی تنها وقتی شروع میشود که محل جراحی کاملاً بیحس شده باشد.
بعد از بي حسي
بعد از بیحسی های رژیونال به بیمار توصیه می شود تا مدتی در حالت درازکش باشد و ننشیند ( نشستن زود هنگام ممکن است موجب بروز سردرد شود) ولی بیمار با اجازه پزشک معالج و در اولین فرصت باید بنشیند و راه برود. دراز کشیدن موجب بروز عوارض متعددی مانند زخم بستر، مشکلات ریوی و عفونت های اداری می شود که با نشستن و راه رفتن می توان تا حدود زیادی از آنها پیشگیری کرد.
بعد از بیحسی های اسپاینال و اپیدورال با اینکه حس پاها برگشته است ولی قدرت عضلات پاها ممکن است تا 12 ساعت بطور کامل برنگردد و این موجب می شود بیمار در حال ایستاده تعادل خوبی نداشته باشد. پس همیشه در اولین ایستادن و راه رفتن بعد از عمل حتی در صورت احساس سلامتی کامل، باید از فرد دیگری کمک گرفته شود.

فوائد و مزایای استفاده از روش هاي بی حسی نخاعي : اپیدورال و اسپاينال
- کاهش درد در حین زایمان طبیعی که هدف اصلی این روش می‌باشد.
- اگر زن بارداری دارای فشار خون بالا باشد، معمولاً برای انجام زایمان طبیعی با مشکل روبرو می‌شود. اما اين روش با كاهش ميزان استرس و اضطراب، به كاھش فشار خون مادر كمك مي كند.
- اين روش ھمچنين موجب مي گردد بعضي از زايمان ھا كه به علت اضطراب طولاني مي شود، تسريع گردد. اضطراب مادر موجب آزاد شدن ھورمون ھاي استرس به نام اپي نفرين و نوراپي نفرين مي شودكه اين ھورمون ھا موجب كاھش انقباض رحم و افزايش طول زمان زايمان مي گردد.
- برخي از مطالعات نشان داده كه كاھش درد زايمان سبب اكسيژن رساني بيشتر به كودك مي گردد.
- مادر در حین زایمان هوشیار است و می‌تواند انقباضات رحم خود را بدون درد زایمان حس کند و لحظه به دنیا آمدن نوزاد خود را به خوبی درک کند.
- ترس از درد زایمان علت اصلی گرایش مادران به انجام سزارین است. اگر این روش در کشوری مانند ایران که آمار زایمان سزارین بالایی دارد همه گیر شود هم به نفع مادران است و هم به نفع نوزادان و در کل سلامت مادر و کودک را تا حد زیادی ارتقا می‌بخشد. اگر مادران بدانند که زایمان طبیعی نيز بدون درد امکان پذیر است، بسیاری از مادرانی که به علت فرار از درد طبیعی به سراغ سزارین می‌روند، به این روش روی می‌آورند.
- همچنين داشتن كاتتر اپيدورال موجب مي شود كه در صورت نياز فوري به سزارين احتياجي به بيھوشي عمومي نبوده و از طريق ھمين اپيدورال ناحيه تحتاني بدن و محل عمل سزارين بي حس و بيمار به راحتي تحت عمل سزارين قرار گيرد.
معایب استفاده از روش هاي بي حسي نخاعي: اپیدورال و اسپاينال
- گاهی استفاده از این داروها مۆثر واقع نمی‌شود و تنها بخش‌هایی از شکم مادر بی حس می‌شود و تا حدی درد زایمان طبیعی را دارند (حدود یک در هر هشت نفر). در این صورت متخصص بی هوشی باید دوز دارو را افزایش دهد.
- ممکن است حس خارش در فرد ایجاد شود که معمولا شدید نمی‌باشد.
- ممکن است فرد احساس لرزش داشته باشد.
- احتمال بروز تب در فرد وجود دارد.
- ممکن است پاهای فرد احساس ضعف و یا سنگینی پیدا کند و نیاز به ماندن در رختخواب باشد.
- فرد باید هر چند وقت یکبار وضعیت خود را بر روی تخت تغییر دهد تا مناطقی که دچار بی حسی شده‌اند، زخم نشوند.
- ممکن است بر توانایی فرد برای دستشویی رفتن تأثیر بگذارد و فرد مجبور به استفاده از سوند برای تخلیه مثانه خود شود.
- مادرانی که با این روش نوزاد خود را به دنیا آورده‌اند، باید بعد از زایمان تحت نظر باشند. فشار خون مادر هر 5 دقیقه یکبار پس از شروع بی حسی اپی دورال چک می‌شود. همچنین تپش قلب جنین نیز باید در 30 دقیقه اول پس از شروع این روش بررسی شود. این بررسی‌ها به این دلیل است که بی حسی اپی دورال می‌تواند فشار خون را پایین بیاورد.
- مرحله‌ای که نوزاد باید با فشاری که مادر می‌آورد خارج شود و اصطلاحاً به دنیا بیاید، در این روش زیاد طول می‌کشد، زیرا مادر احساس درد نمی‌کند و عجله‌ای برای فشار ندارد. در این حالت پزشک باید مادر را تشویق کند که با فشار نوزاد را به دنیا آورد. متأسفانه شانس استفاده از فورسپس در این روش زیاد می‌باشد.
- اگر سوزن اپی دورال، به کیسه اطراف ستون فقرات آسیب بزند و مایع آن نشت پیدا کند، مادر به سردردهای شدید مبتلا می‌شود.

موارد منع مصرف روش هاي بي حسي نخاعي: اپیدورال و اسپاينال
- وجود اختلالات خونريزي دھنده (مانند هموفيلي) يا مصرف داروھاي ضد انعقاد خون
- وجود عفونت در محل ورود سوزن اپيدورال
- كم بودن مقدار پلاكت خون
- عدم تمايل خانم باردار
- بالا بودن فشار مغز و احتمال خطر خونریزی
- فشار خون پایین مادر
- وجود ناهنجاری در ستون مهره ای
در مقابل، کسانی که بیماری های سیستمیک مثل بیماری های قلبی و ریوی، سردردهای میگرنی و فشار خون متغیر دارند یا معده شان پر است، بهتر است از اين روش ها استفاده نمايند.

هشدارها
- استفاده از این روش اگرچه ترس بسیاری از مادران را برای زایمان طبیعی از بین می‌برد، اما لازم به ذکر است که متخصص بیهوشی و متخصص زنان خبره‌ای را برای این کار می‌طلبد تا همه چیز به خوبی پیش برود.
- در صورت اشتباه متخصص بیهوشی، مادر پس از زایمان به آسیب‌های عصبی دائمی دچار می‌شود.

  • روش اپيدورال مداوم با كاتتر:

امروزه شايع ترين روش كنترل درد در حين زايمان روش اپيدورال مداوم مي باشد كه ھمانطور كه قبلاً توضيح داده شد، در اين روش لوله پلاستيكي باريكي توسط يك سوزن راھنما در محل اپيدورال و در بيرون غالف نخاع در كمر قرار داده مي شود و از طريق آن مواد بي حس كننده و ضد درد تزريق مي شود و تا زمان مورد نياز اين لوله در محل باقي مي ماند و موجب بي دردي در بيشتر طول زايمان كه مي تواند از 25 دقيقه تا 20 ساعت باشد، مي گردد.
در اپيدورال با كاتتر مواد و داروھاي بي حسي بر اساس نياز و درد بيمار تزريق مي گردد و بعد از تزريق احتمال بروز ضعفي گذرا در پاھاي بيمار در ھنگام راه رفتن وي وجود دارد كه اين حالت با گذشت زمان بھبودي مي يابد و بيمار علي رغم داشتن بي دردي خوب قادر به راه رفتن خواھد بود.
متخصصين بيھوشي به ھمراه تكنسين ھاي بيھوشي ميزان نياز به داروھاي بي حس كننده بيمار را مورد ارزيابي قرار مي دھند. بعد از يك تزريق اوليه مناسب در كاتتر اپيدورال بقيه تزريق دارو توسط پمپ تزريق كننده دارو انجام مي گيرد به طوري كه پمپ تا زمان تولد كودك به طور اتوماتيك و بر اساس تنظيم متخصص بيھوشي، دارو را از راه كاتتر به بيمار تزريق مي نمايد.
جھت انجام اپيدورال ابتدا بيمار در يك وضعيت ايده آل قرار مي گيرد تا متخصص بيھوشي بتواند با سھولت بيشتر سوزن اپيدرورال را از بين مھره كمري وارد فضاي اپيدورال كه در خارج غالف نخاعي است قرار دھد.
بھترين پوزيشن يا وضعيت براي بيمار آن است كه بيمار مھره ھاي كمر خود را به حالت يك كمان در آورد و در حاليكه قسمت پايين كمر را به طرف خارج خم كرده (مھره ھاي كمر به حالت حرف C در مي آيد)، ھمزمان شانه خود را به طرف پايين نگه داشته و چانه خود را به سينه بچسباند. اين حالت مي تواند در حالت نشسته يا حالت خوابيده به يك طرف و روي پھلو انجام گيرد. سپس متخصص بيھوشي در قسمت مھره ھاي كمر با دست نقاط مشخص را كه راھنما ھستند در بين مھره ھا لمس و محل مورد نظر را مشخص مي نمايد. در اين حالت تمام كارھا به صورت استريل انجام گرفته و بيمار نبايد حركت كند و يا محيط را از حالت استريل و تميزي خارج نمايد.
در اين زمان متخصص بيھوشي پس از پوشيدن دستكش محل را ضد عفوني نموده و با مقدار كمي داروي بي حسي پوست را بي حس نموده و سپس سوزن اپيدورال را وارد فضاي اپيدورال مي نمايد و پس از قرار گرفتن در محل مورد نظر، لوله كوچك يا كاتتر را وارد سوزن كرده و در محل قرار مي دھد.
سپس سوزن اپيدورال خارج و دارو از راه لوله در محل تزريق مي گردد. (در ھنگام تزريق گاھي احساس خنكي در كمر ايجاد مي شود.) 10 تا 15 دقيقه پس از تزريق بيمار احساس مي كند كه دردھاي زايمان كاھش يافته و از شدت كاسته مي شود تا حدي كه ممكن است اصلاً احساس درد ننمايد.

زمان شروع اپيدورال
بعضي معتقدند كه بھترين زمان شروع اپيدورال از ھمان ابتداي شروع دردھاي زايمان ناشي از انقباض مي باشد و بعضي معتقدند كه زماني اپيدورال بايد شروع گردد كه دردھاي زايمان به حالت پايدار رسيده و زايمان محرز گرديده باشد. عقيده ديگر اين است كه بھترين زمان ھنگامي است كه دھانه رحم بيشتر از 5 سانتيمتر باز گرديده باشد.
عارضه هاي اپيدورال و اسپاينال
عوارض اپيدورال بسيار ناشايع است و برخي عوارض آن مربوط به شرايط ويژه بيمار مي باشد. به ھمين لحاظ قبل از شروع بي حسي اپيدورال يا اسپاينال، بايد مشكلات خانم باردار با متخصص بيھوشي در ميان گذاشته شود تا عارضه اي براي بيمار ايجاد نگردد. در ذيل به اختصار برخي عوارض شايع تر روش هاي بي حسي رژيونال بررسي مي شود.

عوارض مربوط به مادر:
سردرد: بروز سر درد پس از بي حسي هاي اپيدورال و اسپاينال، بسيار كم و كمتر از يك درصد مي باشد كه علت آن سوراخ شدن غالف دور نخاع (دورا) و خروج مايع مغزي - نخاعي است. دليل اصلي اﻳﻦ سردرد پس از پاره شدن دورا، از دﺳﺖ دادن ﻣﺎﻳﻊ ﻣﻐﺰي - ﻧﺨﺎﻋﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﻛﺸﺶ و ﻓﺸﺎر روي اﺟﺰاي درون ﻣﻐﺰ و ﮔﺸﺎدي ﻋﺮوق ﻣﻲ ﺷﻮد . اين سر درد معمولاً 24 ساعت بعد از اپيدورال ايجاد مي شود و ممكن است ﺗﺎ 7 روز ﺑﻌﺪ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ. ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ در ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ ﺷﺪن زﻣﺎن ﺑﺴﺘﺮي زﻧﺎن ﭘﺲ از ﺳﺰارﻳﻦ وﺟﻮد دارد، ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮوز آن در زﻣﺎﻧﻲ روي دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺎدر از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﺮﺧﺺ ﺷﺪه است.
سردرد بعد از بي حسي نخاعي، ھنگام ايستادن شديد شده و در حالت خوابيده كاھش مي يابد.
برخي كارھاي ساده مانند دراز كشيدن، مصرف مايعات و داروهاي ضد درد (ﻣﺴﻜﻦ ﻫﺎي ﻏﻴﺮ اﭘﻴﻮﻳﻴﺪي)و يا ﻣﺼﺮف ﻛﺎﻓﺌﻴﻦ موجب بھبود آن مي گردد. در صورت سردرد پايدار و يا ھمراه با استفراغ، حساسيت به نور، شنيدن صدا در گوش احتياج به درمان ھاي بيشتري (نظير ﺗﺰرﻳﻖ ﺧﻮن ﺑﻪ ﺻﻮرت اﭘﻴﺪورال) وجود دارد.
شيوع اين مشكل در روش اپيدورال (به علت نوع سوزن مورد استفاده)، بيشتر از اسپاينال است. البته ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ ﺳﻮزن ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﻛﻤﺘﺮ ، ﺑﺮوز اين مشكل در زﻧﺎن ﺑﺎردار ﻛﻤﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ. (كمتر از يك درصد)
لرز: لرز در حين اپيدورال ممكن است رخ دھد و يك عارضه شايع مي باشد كه با گرم نگه داشتن بيمار اين مسئله حل مي شود.

افت فشار خون: اين عارضه با گرفتن مقدار كافي سرم و كنترل دقيق فشار خون كنترل مي گردد.

مختصر خارش در حين زايمان: علت آن مصرف بعضي مواد مخدر در اپيدورال مي باشد. در صورت شديد بودن خارش متخصص بيھوشي مي تواند آن را درمان نمايد. (بيشتر خانم ھا داراي موارد مختصر خارش ھستند.)

واكنش به مواد بي حسي: واكنش نسبت به مواد بي حسي بسيار نادر ولي خطرناك است. لذا در صورت وجود سابقه ھرگونه حساسيت به مواد بي حسي مثلاً در موارد دندانپزشكي بايد قبل از اپيدورال آن را به اطلاع متخصص بيھوشي رسانيد.

تزريق ماده بي حسي به داخل رگ: چون در حين حاملگي رگھاي خانم باردار ملتهب است اين خطر وجود دارد كه كاتتر در فضاي اپيدورال وارد رگ گردد و مواد بي حسي كه تزريق مي گردد به جاي ورود به فضاي اپيدورال وارد رگ شود.
براي جلوگيري قبل از ھربار تزريق متخصص بيھوشي يك دوز كم دارو را به صورت آزمايشي تزريق مي نمايد و از ايجاد شدن ھرگونه سرگيجه يا بي حسي در ناحيه گوش و يا اطراف لب يا افزايش ضربان قلب سؤال مي كند كه در صورت وجود اين عوارض احتمال وجود كاتتر در رگ بالا مي رود.
وجود درد زايمان علي رغم اپيدورال: در اين صورت احتمال جابجايي كاتتر وجود دارد و بايستي متخصص بيھوشي آن را پيگيري و شرايط بي دردي كافي براي بيمار ايجاد نمايد.

ايجاد بي حسي در پاھا: يك احساس گذراي تحريك عصبي در پاھا مانند يك شوك الكتريكي در حين گذاشتن كاتتر رخ مي دھد كه علت آن تحريك اعصابي است كه در ناحيه اپيدورال وجود دارند. علي رغم اين حس ايجاد ھرگونه آسيبي به عصب بسيار نادر است.

درد كمر: احتمال وجود درد محدودي در كمر ناشي از ورود سوزن به آن به مدت يك روز وجود دارد. از طرفي ممكن است درد وسيعي در ناحيه پشت ايجاد شود كه معمولاً اين احساس درد با اپيدورال رابطه اي ندارد. مطالعات نشان مي دھد مادراني كه به طور طبيعي زايمان مي كنند تا چند روز درد كمر دارند كه به علت شرايط حاملگي و زايمان مي باشد.

تهوع واستفراغ: در مواقعي ايجاد مي شود كه سطح بي حسي بالا رفته و فشار خون كاھش يافته است. در اين موارد با گذشت زمان و اصلاح فشار خون، تھوع و استفراغ ھم درمان مي شود.

تنگي نفس: به علت بي حسي در ناحيه فوقاني شكم روي مي دھد و چون بيمار احساس بي حسي در قفسه سينه مي نمايد آن را با تنگي نفس اشتباه مي گيرد. اين احساس گذرا است و با اطمينان دادن به بيمار بھتر مي شود.

عوارض مربوط به نوزادان:
ضربان قلب جنين: در 30% موارد 10 تا 15 دقيقه بعد از تزريق ماده بي حسي يا مخدر در كاتتر، ضربان قلب ھمراه يا بدون تغيير شكل كاھش مي يابد. اين تغيير گذرا است و 3تا 4 دقيقه طول ميكشد، ولي بايد ضربان قلب ھنگام اپيدورال تحت كنترل باشد.

وضعيت عصبي و رفتاري جنين: امروزه با روش هاي جديد اپيدورال با كاتتر دوز مواد بي حس كننده و مواد مخدر به حداقل مقدار لازم رسيده است. وضعيت عصبي و رفتاري جنين خوب گزارش گرديده و حتي در مواردي موجب بھبود آن مي گردد. از جمله اين موارد استفاده از اپيدورال در خانم هايي مي باشد كه دچار حاملگي (پره اكلامپسي) يا ورم منتشر مي باشند.

مقايسه روش اسپاينال با اپيدورال:
در روش اسپاينال، مطابق آنچه قبلاً توضيح داده شد، سوزن وارد غالف مي گردد و در درون مايع نخاعي قرار مي گيرد. اما در روش اپيدورال ماده بي حسي درست در قسمت خارجي غالفي كه نخاع و مايع نخاعي را پوشانده، تزريق مي گردد و سوزن وارد مايع نخاعي نمي گردد.
بيهوشي اپي دورال و اسپاينال از نظر قدرت دردزدايي و بي حسي تقريباً مشابه يكديگر مي باشند. البته جنبه ضد دردی روش اسپاینال از بقیه گروه ها بیشتر و بهتر بوده است. علت تئوریک آن به وجود گیرنده های مخدری درد در ماده ژلاتینوزای نخاع و ماده خاکستری مربوط می شود. داروي مورد استفاده در اين روش (فنتانیل)، دقیقاً روی محلی که مرکز درد است نشسته و اثر می نماید؛ بنابراین شدت ضددردی آن بیشتر است.

روش انجام و وضعيت قرار گرفتن اسپاينال نيز مانند روش اپيدورال مي باشد. اين روش ها در حالت نشسته يا خوابيده به يك طرف قابل انجام هستند.
در بي حسي اسپاينال نسبت به اپيدورال، مقدار بسيار كمتري ماده بي حسي يا مخدر در مايع نخاعي تزريق مي گردد ولي شروع و سرعت اثر آن سريع تر از روش اپيدورال بوده (به دليل تزريق در خود مايع نخاعي) و از سوزن باريك تري استفاده مي گردد.
شروع بي حسي اسپاينال حدود 5 تا 10 دقيقه بعد از انجام تزريق مي باشد در حالي كه در اپيدورال زمان شروع بي حسي حدود نيم ساعت بعد از تزريق مي باشد؛ ولي مدت زمان ماندگاري اپيدورال بيشتر از اسپاينال است، به طوري كه بی حسی اسپاینال حدود دو ساعت باقی می ماند در حالي كه اثر بی حسی اپیدورال تا چند ساعت و حتی چند روز باقی می ماند (به دلیل امکان کاتتر گذاری در فضای اپیدورال و تکرار دارو در مواقع نیاز). به علاوه طبق توصیه محققین اگر نیاز به سزارین رخ دهد می توان از راه کاتتر، بی حسی مناسب سزارین را ایجاد نمود.
البته در مقایسه اين دو روش تفاوتي در زمان فاصله بین تزریق بي حسي تا خروج جنین وجود ندارد.
روش اسپاينال بيشتر براي سزارين استفاده مي گردد. البته از اين روش ھمراه روش پودندال در مراحل آخر زايمان كه جنين در حال خارج شدن از كانال زايمان مي باشد به خصوص در مواقع استفاده از فورسپس يا واكيوم جھت خروج نوزاد براي بي دردي و شلي كانال استفاده مي شود. البته موارد نیاز به وکیوم و فورسپس در روش اپیدورال زیادتر از اسپاینال است .

عوارض بي حسي اسپاينال مانند روش اپيدورال است با اين تفاوت كه احتمال خارش در نواحی مرکزی بدن و صورت (بيني و لب ها) در روش بي حسي اسپاينال بيشتر است كه البته خارش مزبور را می توان با تزریق عضلانی داروهاي مرتبط (پرومتازین، دگزامتازون و یا دوز پائینی از نالوکسان) برطرف نمود.
ولي سر درد، كاھش فشار خون و ضربان قلب در روش بي حسي اپيدورال شايع تر مي باشد. ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮاي درﻣﺎن سردردهاي ناشي از بي حسي نخاعي، روشﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺴﻜﻦﻫﺎي ﻏﻴﺮاﭘﻴﻮﻳﻴﺪي، ﻛﺎﻓﺌﻴﻦ و ﻛﺪﺋﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد، ولي در ﺻﻮرت اداﻣﻪ ﺳﺮدرد، ﺗﺰرﻳﻖ ﺧﻮن به داﺧﻞ ﻓﻀﺎي اﭘﻴﺪورال اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد .

    • استنشاق مخلوط 50% گازھاي نيتروكس اكسيد و اكسيژن به نام Entonox :

Entonox مخلوط گاز اكسيژن و گاز تسكين دھنده درد به نام نيتروس اكسيد است. در اين روش بيمار، گاز بيھوشي را جلوي دھان گرفته و توسط شاسي مخصوصي موجب آزاد شدن گاز و استنشاق آن در مواقعي كه احساس درد مي نمايد، مي گردد. از اين روش در مرحله دوم زايمان كه دردھاي زايمان خيلي شديد مي باشد، جھت تسكين درد استفاده مي گردد. اين گاز موجب ايجاد حالت تسكين درد، Relaxation (شل شدگي) و كمي احساس گيجي مي گردد ولي ضرري براي مادر يا جنين ندارد و اثر آن بلافاصله پس از قطع و استنشاق ھواي معمولي از بين مي رود. از عوارض آن ھمچنين مي توان ايجاد حالت تھوع و استفراغ را نام برد.