مراجعه و مشورت با پزشك قبل از بارداري

سلامت مادر پيش از بارداري مي تواند به شروع يك زندگي سالم براي كودك كمك كند. بسیاری از بیماری ها و عوارضی که در دوران بارداری بروز می کند ناشی از مشکلات و بیماریهای زمینه ای است که در زمان قبل از بارداری وجود دارد. در بسياري از موارد اولين مراجعه خانم‌هاي باردار به پزشك از هفته هشتم بارداري صورت مي گيرد، اين در حالي است كه تا اين زمان ممكن است، مشكلات برگشت ‌ناپذيري، براي جنين به وجود آمده باشد، زيرا اكثر اعضاي‌ حياتي جنين در چند هفته اول بارداري شكل‌ مي‌گيرند و بيشترين ناهنجاري‌هاي جنيني و نقايص فيزيكي هم بين‌ هفته دوم تا هشتم حاملگي به‌وجود مي‌آيند.

براي داشتن يك بارداري سالم، بهتر است از يكسال قبل برنامه ريزي شود. تغيير در رژيم غذايي، بدست آوردن و نگه داشتن وزن ايده آل و تنظيم سبك زندگي از جمله كارهايي است كه مي توان در اين زمان انجام داد.

مشاوره قبل از لقاح (حداقل ۳ ماه قبل از اقدام‌ براي حامله شدن) در برخی خانم‌ها اهمیت زیادی دارد. مثل افرادی که دچار دیابت، کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، وزن غير طبيعي يا نامناسب (چاقي يا لاغري) هستند؛ یا کسانی که کمبودهای تغذیه‌ای ( مثل کمبود اسید فولیک و ویتامینB12 ) دارند و يا افرادی که در معرض برخی سموم مانند سیگار، الکل و برخی داروها قرار دارند. مشاوره در زمان مناسب، زمان كافي براي رسيدن به سلامت و كنترل شرايط را امكان پذير مي سازد. مراقبت‌های قبل از اقدام به بارداري و لقاح دراین افراد، عوارض و مرگ و میر نوزادی را کاهش می‌دهد.

بررسي هاي اوليه پزشك

هنگام انجام بررسي‌هاي اوليه پزشكي، شرح حال دقيقي درباره شيوه زندگي، خوراك و تغذيه، وزن، عادات معمول ورزش، رژيم غذايي و حتي خطر احتمالي بعضي مواد مانند سرب يا موادي كه ممكن است در خانه يا محيط كار وجود داشته باشد گرفته مي شود و تجويزات لازم از قبيل ویتامین هاي قبل از بارداری و قرص اسیدفولیک برای پیشگیری از ناهنجاری های جنینی ( مغزی- نخاعی) انجام مي گيرد.

• مشکلات طبی

سلامت فعلی و هر نوع داروی مورد مصرف بررسي و در مورد قطع مصرف دارو، جايگزيني و يا ادامه مصرف تصميم گرفته مي شود. مثلاً برخی از داروها مانند اکوتان (داروی درمان آکنه) که به طور رایج تجویز می‌شود، در چربی بدن ذخیره می‌شوند و ممکن است ماه‌ها در آنجا باقی بمانند
خانم‌هایی که قبل از باردار شدن دچار بیماری‌های قلبی- عروقی، فشار خون مزمن، مشکلات کلیوی، آسم، مشکلات انعقادی، بیماری‌های گوارشی، مشکلات کبد و کیسه صفرا، بیماری‌های خونی، دیابت، بیماری‌های تیروئید، بیماری‌های روماتیسمی و بافت همبند، بیماری‌های عصبی- روانی، بیماری‌های پوستی و بیماری‌های عفونی هستند از این مشاوره سود می‌برند و بیماری آنها قبل از باردار شدن باید تحت کنترل قرار گیرد و خطرات بارداری برای مادر و جنین مورد ارزیابی قرار گیرد. اگر خانم برای کنترل بیماری دارو مصرف می‌کند این داروها باید به داروی ایمن در دوران بارداری تبدیل گردد.

همچنين در صورت نیاز به مشاوره با متخصصین دیگر ( قلب، ریه و اعصاب) به آنان ارجاع داده می شود.
وضعيت سلامت مبتلايان به بيماري‌هايي مانند صرع، آسم، ميگرن، لوپوس و يا حتي بيماري‌هاي ارثي و ژنتيكي (سندرم داون يا فيبروزكيستيك) نيز بررسي دقيق تري مي شود.

• فاکتور سن

سن پایین یا بالای مادر در طی بارداری می‌تواند با عوارض مختلف بارداری همراه باشد. بارداری در سنین نوجوانی (بین 19- 13 سال) با عوارض زیادی همراه است. کم خونی مادر، کم وزنی نوزاد، زایمان زودرس، مرگ و میر شیرخوار در این گروه سنی بالا می‌باشد. احتمال بیماری‌های منتقل شونده از راه جنسی در این گروه سنی بالاتر است و بارداری در این سنین اکثرا" ناخواسته می‌باشد چون این مادران هنوز در حال رشد هستند بایدکالری بیشتری مصرف کنند.
بارداری در سنین بعد از 35 سال نیز با عوارض جنینی و مادری همراه است. عوارضی که در سنین بالای 35 سال بیشتر دیده می‌شود عبارت است از زایمان زودرس ناشی از عوارض مادری مثل فشار خون و دیابت، زایمان زودرس خودبخود، اختلالات رشد جنین ناشی از بیماری‌های مزمن مادر و چند قلویی، مشکلات کروموزومی، افزایش احتمال مرگ و میر نوزاد و مادر.
به علت افزایش شیوع نازایی در این گروه احتمال بارداری با روش‌های لقاح خارج رحم بالاتر است و با استفاده از روش‌های کمک باروری احتمال چند قلویی، زایمان زودرس و نقایص تولد بالا می‌رود.
سن بالای پدر اثر کمتری نسبت به سن مادر روی جنین دارد. ولی مطالعات نشان داده است که احتمال جهش ژنتیک اسپرم در مردان پیر بیشتر می‌باشد.

• استفاده از داروها

مطالعات مختلف نشان داده است که محیط دوران جنینی روی تکامل بعدی دوران شیرخوارگی و کودکی تأثیر می‌گذارد. قبل از باردار شدن ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی غیر ضروری و ترکیبات گیاهی باید قطع شود چون اثرات جنینی آنها شناخته شده نیست.
دوز بالای ویتامین A در اوایل بارداری می‌تواند با نقایص تولد همراه باشد.
ترکیبات مولتی ویتامین که حاوی بش از 5000 واحد بین المللی ویتامین A هستند در دوران بارداری ممنوع است چون مصرف این ویتامین در مقادیر بالای 10000 واحد در روز ریسک ناهنجاری‌های جنینی را بالا می برد.
مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر در طی بارداری برای مادر و جنین مضر است. مصرف سیگار در طی بارداری با عوارض زیاد مثل سقط، نارسی، کاهش رشد جنین، جفت سر راهی و مرگ ناگهانی شیرخوار همراه است.
مصرف سیگار همچنین احتمال عوارض بارداری وابسته به صدمات عروقی مثل نارسایی جفت و دکولمان را افزایش می‌دهد.
مصرف الکل در طی بارداری می‌تواند باعث کاهش رشد جنین و صدمات نورولوژیک بر روی جنین گردد. مصرف مواد مخدر نیز اثرات زیانباری روی پیش‌آگهی بارداری دارد.

• تماس‌های محیطی و شغلی

در مشاوره قبل از لقاح شغل بیمار، سرگرمی‌ها، حیوانات خانگی و محیط خانه و مواد غذایی مصرفی نيز بررسي مي شود. به عنوان مثال جیوه در برخی ماهی‌های بزرگ به میزان زیاد وجود دارد و جیوه می‌تواند از جفت رد شود و اثرات نامطلوب روی جنین داشته باشد. خانم‌های باردار نباید از ماهی‌هایی مثل کوسه ماهی و ماهی تُن که میزان جیوه زیادی دارد مصرف نمایند.
سرب در برخی از لوازم ارایشی وجود دارد و مصرف آن می‌تواند برای جنین زیانبار باشد.
احتمال بروز توکسوپلاسموز در افرادی که در منزل گربه نگهداری می‌کنند بالاست.
شواهدی وجود ندارد که میدان‌های الکترو‌مغناطیس مثل مانیتورهای کامپیوتر، پتوهای برقی، اجاق‌های مايكرويو ((microwave و تلفن همراه و امواج فشار قوی روی جنین اثر سوء داشته باشد.
برخی از پاک کننده‌ها، حشره کش‌ها، حلّال‌ها و سرب موجود در آب شرب لوله‌های کهنه و قدیمی، نيز می‌تواند برای نوزاد در حال رشد مضر باشند.
اگر فرد به طور مرتب در معرض مواد شیمیایی یا تشعشات قرار دارد، باید قبل از بارداری تغییراتی در کار خود ایجاد نمايد.

• رژیم غذایی

رژیم‌های گیاهخواری کمبود پروتئین ایجاد می‌کند و باید قبل از باردار شدن تخم‌مرغ و پنیر به رژیم غذایی آنها افزوده شود. مطالعات مختلف نشان داده است که بین مصرف کافئین و برخی عوارض بارداری مثل سقط و کاهش رشد جنین ارتباط وجود دارد.
خانم‌هایی که قصد باردار شدن دارند یا باردار هستند نباید بیش از mg 200 کافئین در روز مصرف نمایند.

• وزن

چاقی و اضافه وزن بالا می‌تواند سبب نازایی شود. احتمال بروز فشار خون، پره اکلامپسی، دیابت بارداری، زایمان مشکل، بارداری بعد از موعد، سزارین،درشتی جنین، مرگ و میر جنین و نوزاد، ناهنجاری‌های ساختمانی جنین در خانم‌هایی که وزن بالا دارند بیشتر است. توصیه می‌شود که خانم‌هایی که قصد باردار شدن دارند، قبل از بارداری BMI خود را به سطح نرمال برسانند.
سوء تغذیه، بی اشتهایی و کاهش وزن قبل از باردار شدن می‌تواند با اختلالات سدیم و پتاسیم، اشکالات ریتم قلب و مشکلات گوارشی همراه باشد. در خانم‌های کم وزن و مبتلا به سوء تغذیه کاهش وزن جنین و کوچک بودن دور سر مشاهده می‌شود. افرادی که کاهش وزن شدید نیز دارند توصیه می‌شود، که قبل از باردار شدن BMI را به سطح نرمال برسانند.

• بررسي علائم حیاتی

فشارخون، درجه حرارت، نبض و تنفس را اندازه گيري کنید.

• فشارخون ۹۰/۱۴۰ ميليمتر جيوه و بالاتر «فشارخون بالا» است.
• دماي بدن به ميزان ۳۸ درجه سانتيگراد يا بالاتر«تب» است.
• تعداد طبيعي نبض، ۶۰ تا ۱۰۰ بار در دقيقه است.
• تعداد طبيعي تنفس، ۱۶ تا ۲۰ بار در دقيقه است.

بررسي فشارخون

در اولين ويزيت متخصص زنان، فشار خون اندازه‌ گرفته مي‌شود تا مشخص شود در چه حدي است. در صورت بالابودن فشار خون، پزشك توصيه‌هاي لازم را انجام مي‌دهد.
زنان بارداري كه مبتلا به فشار خون بالا هستند، ممكن است به بيماري فشار خون حاملگي مبتلا شوند. بنابراين بهتر است قبل از تصميم‌ به باردارشدن، مشكل فشار خون برطرف يا حداقل كنترل شود.

شرح حال تولید مثل، معاينه داخلي و تست سرطان

سوابق مامایی و مشکلات ژنیکولوژیک می‌تواند با ایجاد نازایی یا بروز عوارض در طی بارداری ارتباط داشته باشد. مصرف قرص‌هاي ضد بارداري، روش هاي پيشگيري مورد استفاده، مشكلاتي از نظر تخمك‌‌گذاري يا قاعدگي، سقط، حاملگي خارج رحمي يا مشكلات و عوارض بارداري از ديگر مسايل مورد مشورت با پزشك مي باشد.
ناهنجاری‌های رحم (مثل رحم دو شاخ یا رحم‌های حاوی سپتوم) می توانند با از دست دادن مکرر جنین یا زایمان زودرس همراه باشند.
خانم‌هایی که سابقه سقط، زایمان زودرس، کاهش رشد جنین، پره اکلامپسی، ناهنجاری‌های مادرزادی یا مرگ جنین در بارداری قبلی داشته‌اند احتمال عود آن در بارداری بعدی بیشتر می‌باشد و باید اقدامات لازم صورت گیرد.
معاينه داخلي و تست پاپ اسمير درصورت احتمال وجود مشكل و يا گذشتن بيش از يك سال از آخرين معاينه انجام مي‌شود. دستگاه تناسلي و لگن از نظر عفونت هاي احتمالي و بیماری‌هایی که از طریق مقاربت جنسی منتقل می شوند مورد بررسي قرار مي‌گيرند و در صورت ابتلا به عفونت، بيماري و يا مشكلاتي مانند كيست يا فيبروز درمان لازم انجام مي شود.

بررسي هاي آزمايشگاهي (آزمايش ادرار، آزمايش خون و ژنتيك)

درصورت وجود عفونت دستگاه ادراري يا علائمي از سوزش ادرار، آزمايش ادرار انجام مي گيرد. عفونت دستگاه ادراري در صورتي كه درمان نشود، ممكن است منجر به سقط، تولد نوزاد كم‌وزن يا زايمان زودرس مي‌شود.

قبل از باردار شدن آزمایش‌های خوني لازم جهت تعيين گروه خوني، ‌كم‌خوني، چربي و قند خون، PPD در جمعیت‌های پر خطر، بررسی تالاسمی و نيز بررسی ايمني در برابر سرخجه، آبله مرغان، هپاتیت B، توکسوپلاسموز، سیتومگالوویروس، HIV، هپاتیت C، باید صورت گیرد.
در بسیاری از کشورهای پیشرفته غربالگری از نظر گونوره، کلامیدیا، سیفلیس و هرپس نیز انجام می‌شود.

ارزیابی سوابق فامیلی بیمار برای تشخیص بیماری‌های ژنتیک و احتمال بروز آن در جنین بسیار ضروری است. وجود برخی از بیماری‌ها در دوران بارداری می‌تواند روی پیش‌آگهی بارداری تأثیر بگذارد. به عنوان مثال وجود سابقه فامیلی ترومبو آمبولی می‌تواند فرد را در معرض بروز ترومبو آمبولی در طی بارداری و عوارض ناشی از آن قرار دهد. و يا در مواردی که بیماری ژنتیک خاص در خانواده وجود دارد انجام تست‌های مربوط به آن ضروری است. در خانم‌هایی که مبتلا به بیماری PKU هستند قبل از باردار شدن باید فنیل آلانین سرم اندازه گیری شود.

بسیاری از زوج‌ها شاید بخواهند بر اساس نسبت فاميلي زوجين، سابقه خانوادگی یا نژادیی که دارند، از نظر داشتن سلول های داسی شکل، تای ساکس، سیستیک فیبروسیس و یا سایر بیماری‌ها آزمایش ژنتیک نيز بدهند.

واكسيناسيون

بسياري از عفونت‌هاي قابل پيشگيري در صورتي كه درمان نشوند، مي‌توانند سبب سقط يا نقايصي هنگام تولد نوزاد شوند. با انجام آزمايش خون مصون بودن عليه بيماري‌هايي مانند سرخجه، سرخك، هپاتيت B، ديفتري و كزاز مشخص مي شود. واکسن آبله مرغان، سرخجه، اوریون، فلج اطفال، سرخک و تب زرد در طی بارداری مجاز نیست و در صورت نياز به واكسيناسيون موارد ذكر شده به خصوص سرخجه و سرخك، بايد حداقل 3 ماه از باردارشدن جلوگيري نمود، زيرا در صورت بارداري ممكن است كودك دچار كوري، كري، التهاب مغز و مشكلات قلبي شود.‌
واکسن کزاز، آنفلونزا، هپاتیت B، هاری، پنوموکوک و مننگوکوک (در موارد خاص)، قبل از باردار شدن و در طی بارداری مجاز است.

معاینه دندانپزشکی و تماس با اشعه یونیزان

اگر فرد پيش از بارداري، بهداشت ضعيف دهان و دندان، مشكلات التهاب وعفونت لثه، جرم و پوسيدگي دندان داشته باشد، تغییرات هورمونی در دوران بارداری (افزایش میزان هورمون پروژسترون و استروژن)، باعث تغییر واکنش لثه در برابر باکتری‌ها شده و منجر به تورم، خونریزی و حساس شدن لثه‌ها می‌شود.

پوسیدگی‌های دندان و سایر بیماری‌های دهان (مثل بیماری‌های لثه) با عوارض بارداری مثل زایمان زودرس و تولد نوزادان كم وزن همراه است. تحقيقات انجام شده نشان دهنده ارتباط بين بيماري هاي لثه و مسموميت حاملگي در زنان باردار است.
همچنين خطر تولد نوزدان کم وزن حتي در زناني که در دوران بارداري در معرض اشعه بسيار ضعيف دندانپزشکي قرار گرفته اند دو برابر ديگر زناني است که در معرض اين اشعه قرار نگرفته اند؛ لذا بايد قبل از باردار شدن، ویزیت دندانپزشکی صورت گیرد تا ضمن آموزش روش هاﯼ ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﻻزم جهت پيشگيري از ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﯽ و ﺑﻴﻤﺎرﯼ هاي ﻟﺜﻪ، پرونده دندانپزشكي تهيه و تكميل گردد و سلامت دندان ها بررسي و ترمیم دندان ها انجام شود .
خانم‌هایی نيز که به طور دوره‌ای عکس‌های رادیولوژی می‌گیرند باید قبل از لقاح انجام این گرافی‌ها را به طور دقیق زمان‌بندی نمایند.

بررسي سلامت روانی

خانم‌هایی که دچار افسردگی هستند، ممکن است دچار مشکل باروری شوند. اگر فردی دچار افسردگی بالینی باشد، به زحمت می‌تواند مواظب خود باشد چه برسد به نوزاد. بدیهی است که در صورت ابتلا به افسردگی، باروری سخت می‌شود.
تمامی زنان مخصوصاً آن‌هایی که دارای سابقه شخصی یا خانوادگی ابتلای به افسردگی هستند، باید قبل از بارداری از نظر سلامت روانی معاینه شوند. در صورت وجود علائمی از افسردگی همچون عدم علاقه و لذت بردن از چیزهایی که قبلاً به آن‌ها علاقه داشتید، تغییر اشتها، تغییر الگوی خواب، فقدان انرژی یا احساس درماندگی و بی‌ارزشی بايد به یک روانپزشک مراجعه نمود.
اگر براي درمان نياز به دارو باشد، روانپزشکان نوعی داروی ضد افسردگی را تجويزخواهند کرد که استفاده از آن در حین تلاش برای بارداری و در دوران بارداری مانعی نداشته باشد. همچنین مي توان از فنون کنترل استرس مانند یوگا و مدیتیشن استفاده نمود. پژوهش ها نشان می دهند که این شیوه‌ها می توانند به باردار شدن زنان افسرده کمک کنند.
در خانم‌هایی که از طرف همسر خود مورد اذیت و آزار جسمی و روحی قرار می‌گیرند احتمال فشار خون، خونریزی واژینال، تهوع و استفراغ بارداری، زایمان زودرس و کاهش رشد جنین بالاتر است و این موارد باید مورد شناسایی قرار گیرد.
‌